Польські історики українського походження: поколіннєвий феномен, напрями й тематика досліджень (від 1980-х рр. до сьогодні)
DOI:
https://doi.org/10.15407/uhj2025.05.153Ключові слова:
польські історики українського походження, історіографія української меншини, історична пам’ять, польсько-українські відносини.Анотація
Мета — проаналізувати феномен дослідників історії, громадян Польщі українського походження, які з 1980-х рр. активно долучилися до вивчення ключових аспектів минулого української національної меншини в Польщі після Другої світової війни, а також окремих тем періоду 1918—1939 рр. та інших історичних етапів. За останні сорок років з’явилася значна кількість монографій, збірників статей, публікацій у престижних польських і зарубіжних наукових виданнях. Доробок дослідників добре відомий фаховому середовищу, а також громадськості, зокрема українській спільноті в Польщі та представникам так званого «кресового» середовища. Водночас його сприйняття нерідко виходить за межі суто наукової оцінки й набуває ідеологізованого характеру. Стаття побудована на основі спрощеного статистичного та якісного аналізу, вводить до наукового дискурсу нове поняття і пропонує його попередню характеристику. У висновках наголошується на окремих внесках істориків українського походження в розвиток історіографії, зокрема у вивчення польсько-українських відносин.
Посилання
Serednicki, A. (1976). Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne. Warszawa. [in Polish].
Trukhan, M. (1990). Ukraintsi u Polshchi pislia Druhoi svitovoi viiny (1944—1984). Toronto. [in Ukrainian].
Trukhan, M. (1992). Nehatyvnyi stereotyp ukraintsia v polskii pisliavoiennii literaturi. Lviv. [in Ukrainian].
Kozak, S. (1978). U źródeł romantyzmu i nowożytnej myśli społecznej na Ukrainie. Wrocław. [in Polish].
Misiło, E. (1993). Akcja „Wisła”: Dokumenty. Warszawa. [in Polish].
Misylo, Ye. (Ed.). (1992). Litopys UPA: UPA v svitli polskykh dokumentiv. Kn. 1: Viiskovyi sud operatyvnoi hrupy “Visla”. Toronto. [in Ukrainian].
(1997). 1947. Propamiatna knyha. B. Huk. Warszawa. [in Ukrainian].
Drozd, R. (wybór i opr.). (2024). 20 lat działalności Ukraińskiego Towarzystwa Historycznego wPolsce w świetle dokumentów i materiałów z lat 2004—2024. Słupsk; Warszawa. [in Polish].
Drozd, R. (1997). Droga na zachód: Osadnictwo ludności ukraińskiej na ziemiach zachodnich i północnych Polski w ramach akcji „Wisła”. Warszawa. [in Polish].
Halczak, B. (2022). Akcja „Wisła” w 1947 roku: Aspekty prawne. Zielona Góra. [in Polish].
Misiło, E. (2022). Obóz „ Jaworzno”: Zbrodnia nieukarana. Ukraińcy i Polacy w Centralnym Obozie Pracy Jaworzno (1947—1949). Jesionowo. [in Polish].
Hałagida, I. (2012). Duchowni greckokatoliccy i prawosławni w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie (1947—1949): Dokumenty i materiały. Warszawa. [in Polish].
Syrnyk, J. (2018). Trójkąt bieszczadzki: Tysiąc dni i tysiąc nocy anarchii w powiecie leskim 1944—1947. Rzeszów. [in Polish].
Syrnyk, J. (2020). Przemoc i chaos: Powiat sanocki i okolice w latach 1944—1947: Analiza antropologiczno-historyczna. Wrocław ; Warszawa. [in Polish].
Syrnyk, J. (2024). Łemkowskie rozdroże. Wrocław. [in Polish].
Drozd, R. (1998). Ukraińska Powstańcza Armia: Dokumenty — struktury. Warszawa. [in Polish].
Huk, B. (2016). Młodzi Ukraińcy Mychajły Borysa „Żana”: Terenowe Oddziały Samoobrony w powiecie jarosławskim w latach 1945—1947. Przemyśl. [in Polish].
Huk, B. (2018). UPA i WiN w walce z totalitaryzmem 1945—1947: dokumenty, wspomnienia. Przemyśl. [in Polish].
Halczak, B. (2021). Postać Romana Hrobelskiego „Brodycza”, dowódcy oddziału UPA w latach 1946—1947, w świetle jego zeznań złożonych w Czechosłowacji. Studia Historica Gedanensia. 12. [in Polish]. DOI: https://doi.org/10.4467/23916001HG.21.043.15103
Halczak, B. & Šmigel, M. (2007). Działalność oddziału UPA Mychajło Fedaka „Smyrnego” w Beskidzie Niskim w latach 1945—1948. Studia nad Historią, Kulturą i Polityką. Red. D. Dolański, B. Nitschke. Zielona Góra. [in Polish]. DOI: https://doi.org/10.34768/ig.vi1.62
Misylo, Ye. (2006). Pavlokoma 3 III 1945 r. Warszawa. [in Ukrainian].
Huk, B. (2015). Całopalenie: Mord żołnierzy polskich na Ukraińcach w Terce 8 lipca 1946 r. Przemyśl. [in Polish].
Huk, B. (2001). Chuzhynche, idy skazhy Ukraini: Uvichnennia trahedii Zakerzonnia v 1944—1947 rr. Przemyśl. [in Ukrainian].
Halahida, I. & Ivanyk, M. (2021). Ukrainski zhertvy Kholmshchyny ta pivdnnoho Pidliashshia u 1939—1944 rr. (Liublinskyi dystrykt Heneralnoi Hubernii). Lviv. [in Ukrainian].
Sawa, M. (2024). Pociski jak paciorki różańca: Armia Krajowa i Bataliony Chłopskie wobec Ukraińców w Sahryniu i innych wsiach powiatu hrubieszowskiego 9—10 marca 1944 r. Wrocław; Wojnowice. [in Polish].
Drozd, R. (2001). Polityka władz wobec ludności ukraińskiej w Polsce w latach 1944—1989. Warszawa. [in Polish].
Drozd, R. (2013). Ukraińcy wobec swojej przeszłości (1947—2005). Warszawa. [in Polish].
Drozd, R. (2019). Przebaczamy i prosimy o przebaczenie: Związek Ukraińców w Polsce w polsko-ukraińskim dialogu historycznym. Słupsk. [in Polish].
Hałagida, I. (2002). Ukraińcy na Zachodnich i północnych ziemiach Polskich 1947—1957. Warszawa. [in Polish].
Syrnyk, J. (2007). Ludność ukraińska na Dolnym Śląsku (1945—1989). Wrocław. [in Polish].
Syrnyk, M. (2017). Na wałeckiej Ukrainie: mniejszość ukraińska w powiecie wałeckim 1947—2017. Wałcz. [in Polish].
Syrnyk, J. (2008). Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (1956—1990). Wrocław. [in Polish].
Łaszyn, S. (2018). Klasy ukraińskie w Liceum Pedagogicznym Nr 2 w Bartoszycach w latach 1956—1970. Warszawa. [in Polish].
Hałagida, I. (2005). Prowokacja „Zenona”: Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950—1954). Warszawa. [in Polish].
Hałagida, I. (2008). „Szpieg Watykanu”: Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896—1977). Warszawa. [in Polish].
Hałagida, I. (2011). Odnowienie duszpasterstwa greckokatolickiego w Polsce 1956—1957: Dokumenty. Warszawa. [in Polish].
Hałagida, I. (2012). Działania komunistycznych organów bezpieczeństwa przeciwko duchowieństwu greckokatolickiemu w Polsce (1944—1956): Dokumenty. Warszawa. [in Polish].
Hałagida, I. (2013). Między Moskwą, Warszawą i Watykanem: Dzieje Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944—1970. Warszawa. [in Polish].
Halahida, I. (2017). “I vas peresliduvaty budut…”: Shtrykhy do istorii pepresii proty Ukrainskoi hreko-katolytskoi tserkvy v Polshchi u 1944—1957 rr. Lviv. [in Ukrainian].
Syrnyk, J. (2013). „Po linii” rewizjonizmu, nacjonalizmu, syjonizmu…: Aparat bezpieczeństwa wobec ludności niepolskiej na Dolnym Śląsku (1945—1989). Wrocław. [in Polish].
Syrnyk, J. (2015). Nadzór specjalny: Analiza historyczno-antropologiczna działań organów bezpieczeństwa w kwestii tzw. nacjonalizmu ukraińskiego na Podkarpaciu w latach 1947—1989. Wrocław; Warszawa. [in Polish].
Kozak, M. (2007). Nevtomnyi dushpastyr o. kan. Volodymyr Borovets. Przemyśl. [in Ukrainian].
Harasym, I. (1990). Narys vybranykh aspektiv istorii hreko-katolytskoi tserkvy v Polshchi (1945—1985). Zustrichi. 5-6. [in Ukrainian].
Trochanowski, A. (2020). Współpraca parafii greckokatolickiej w Wałczu z Muzeum Ziemi Wałeckiej. Korowód pokoleń — 75 lat polskiego Pomorza Zachodniego. Red. A. Bartczak, M. Witek. Szczecin. [in Polish].
Gerent, P. (2007). Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945—1989. Wrocław. [in Polish].
Sawa, M. (2019). Cmentarz prawosławny w Werbkowicach. Lublin. [in Polish].
Wysocki, R. (2003). Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929—1939: Geneza, struktura, program, ideologia. Lublin. [in Polish].
Wysocki, R. (2014). W kręgu integralnego nacjonalizmu: Czynny nacjonalizm Dmytro Doncowa na tle myśli nowoczesnych Romana Dmowskiego: Studium porównawcze. Lublin. [in Polish].
Moklak, J. (1997). Łemkowszczyzna w Drugiej Rzeczypospolitej: zagadnienia polityczne i wyznaniowe. Kraków. [in Polish].
Syrnyk, M. (1996). Ukraińcy w Polsce 1918—1939: Oświata i szkolnictwo. Wrocław. [in Polish].
Kuprianowicz, G. (2008). 1938: Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu. Chełm. [in Polish].
Huk, B. (oprac.). (2019). Trzy miesiące wolności: Ukraińska Republika Komaniecka na Łemkowszczyźnie 1918—1919. Przemyśl. [in Polish].
Fedusio, P. (1997). Ukraińcy w Wolnym mieście Gdańsku (1910—1939). Między Odrą a Dnieprem: Wyznania i narody. T. 1. Red. T. Stegner. Gdańsk. [in Polish].
Fedusio, P. (2000). Ukraińscy studenci w Wolnym mieście Gdańsku w latach 1920—1939. Między Odrą a Dnieprem: Wyznania i narody. T. 2. Red. T. Stegner. Gdańsk. [in Polish].
Vishka, O. (1993). Kozatska mohyla na Kuiavakh. Lviv. [in Ukrainian].
Wiszka, E. (1999). Kawaleria w ukraińskich siłach zbrojnych 1917—1921. Piotrków Trybunalski. [in Polish].
Wiszka, E. (2001). Prasa emigracji ukraińskiej w Polsce 1920—1939. Toruń. [in Polish].
Wiszka, E. (2004). Emigracja ukraińska w Polsce 1920—1939. Toruń. [in Polish].
Wiszka, E. (2010). Brześć Litewski: Obozy jeńców i internowanych 1919—1921. Toruń. [in Polish].
Wiszka, E. (2012). Szósta Strzelecka: Formowanie, szlak bojowy i internowanie 6 Siczowej Dywizji Strzeleckiej (1920—1924). Toruń. [in Polish].
Wiszka, E. & Szagała, R. (2010). Ukraińcy w Warszawie. Warszawa. [in Polish].
Kozubel, M. (2014). Ukraińscy Strzelcy Siczowi 1914—1920. Oświęcim. [in Polish].
Vysotskyi, R. (2019). Patsyfikatsiia Halychyny 1930 r.: Dokumenty. T. 1. Lviv. [in Ukrainian].
Sawa, M. (2016). Ukraiński emigrant: Działalność i myśl Iwana Kedryna-Rudnyckiego (1896—1995). Lublin. [in Polish].
Sycz, M. (1997). Spółdzielczość ukraińska w Galicji w okresie II wojny światowej. Warszawa. [in Polish].
Obce pogranicze 1945—1946: Sytuacja w południowo-wschodniej Polsce w dokumentach czechosłowackich. Red. M. Šmigeľ, B. Halczak, R. Drozd. [in Polish].
Szagała, R. & Krywucki, A. (2008). Aksmanice: Wieś w parafii kłokowickiej w powiecie przemyskim. Warszawa. [in Polish].
Kozak, M. (2006). Mynule i sohodennia Kobylnyts Voloskoi i Ruskoi. Przemyśl. [in Ukrainian].
Wiszka, E. (2014). Żurawce: Wieś Żurawce w dokumentach, na kartach historii i we wspomnieniach jej byłych mieszkańców. Toruń. [in Polish].
Zabrovarnyi, S. (2011). Ukrainske selo Stanislavchyk nad Vihrom. Warszawa. [in Ukrainian].
Havryliuk, Yu. (1987). Istoriia Pudliasha do 1321 r. Bilsk. [in Ukrainian].
Havryliuk, Yu. (1990). Istoriia Pidliashshia (Beresteiskoi zemli) u X—XIV st. Hainivka. [in Ukrainian].
Havryliuk, Yu. (2013). Vid Volodymyrovykh pokhodiv do linii Kerzona. Toronto; Białystok. [in Ukrainian].
Drozd, R. & Halczak, B. (2010). Dzieje Ukraińców w Polsce w latach 1921—1989. Zielona Góra; Słupsk. [in Polish].
Halczak, B. (2014). Dzieje Łemków od średniowiecza do czasów współczesnych. Warszawa. [in Polish].
Siwicki, M. (1994). Dzieje konfliktów polsko-ukraińskich. T. I—III. Warszawa. [in Polish].
Huk, B. (2013). Ukraina. Polskie jądro ciemności. Przemyśl. [in Polish].
Havryliuk, Yu. (2016). Syn Kholma: Mykhailo Hrushevskyi 1866—1934. Chełm. [in Ukrainian].
(2007). Łemkowie, Bojkowie, Rusini — historia, współczesność, kultura materialna i duchowa. Red. nauk. S. Dudra, B. Halczak, A. Ksenicz, J. Starzyński. Legnica. [in Polish].
(2020). Ukraińcy i ich sąsiedzi na przestrzeni wieków. Red. R. Drozd, B. Halczak. T. I. Słupsk; Warszawa. [in Polish].
(2011). Internacjonalizm, czy...? Działania organów bezpieczeństwa państwa komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944—1989). Red. J. Hytrek-Hryciuk, G. Strauchold, J. Syrnyk. Warszawa; Wrocław. [in Polish].
(2014). Między ideologią a socjotechniką: Kwestia mniejszości narodowych w działalności władz komunistycznych — doświadczenie polskie i środkowoeuropejskie. Red. nauk. M. Semczyszyn, J. Syrnyk. Warszawa; Szczecin; Wrocław. [in Polish].
(2011). Mychajło Hruszewski i jego Mała Ojczyzna — Chełmszczyzna w XIX—XX w. Pod red. G. Kuprianowicza. Chełm. [in Polish].
(2017). Kleszczele, Podlasie, Ukraina: Księga jubileuszowa ku czci doktora Mikołaja Roszczenki w 75-lecie urodzin. Pod red. G. Kuprianowicza, R. Wysockiego. Kleszczele. [in Polish].
Pisuliński, J. (2016). Przesiedlenie ludności ukraińskiej z Polski do USRR w latach 1944—1946. Rzeszów. [in Polish].
Pisuliński, J. (2017). Akcja Specjalna „Wisła”. Rzeszów. [in Polish].
Miroszewski, K. (2001). Centralny Obóz Pracy w Jaworznie: Podobóz ukraiński (1947—1949). Katowice. [in Polish].
Łach S. (1999). „Ukraińska Powstańcza Armia. Dokumenty i struktury”, Roman Drozd, Warszawa 1998 [recenzja]. Słupskie Studia Historyczne. 7. [in Polish].
Kubasik, A. (1999). Ukraińska Powstańcza Armia (UPA). Uwagi polemiczne na marginesie książki R. Drozda, „Ukraińska Powstańcza Armia. Dokumenty — Struktury”. Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego. 19. [in Polish].
Krętosz, J. (2009). Szpieg Watykanu: Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896—1977) [recenzja]. Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne. 42/1. [in Polish].
Kochanowski, J. (1999). „Szpieg Watykanu. Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896—1977)”, Igor Hałagida, Warszawa, 2008 [recenzja]. Przegląd Historyczny. 4. [in Polish].
Białkowski, M. (2014). Igor Hałagida, Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła greckokatolickiego w Polsce 1944—1970. Fides, Ratio et Patria: Studia Toruńskie. 1. [in Polish].
Pisuliński, J. (2023). Uwagi w związku z artykułem Igora Hałagidy, „Który Rusin, a który Polak…” Ukraińskie straty osobowe w powiecie przemyskim w czasie konfliktu polsko-ukraińskiego w pierwszym półroczu 1945 r. (aspekt statystyczny). Dzieje Najnowsze”. 4. [in Polish].
Hałagida, I. (2024). W większości nietrafne uwagi — Janowi Pisulińskiemu w odpowiedzi. Dzieje Najnowsze. 3. [in Polish].
Sowa, J. (2015). Inna Rzeczpospolita jest możliwa! Widma przeszłości, wizje przyszłości. Warszawa. [in Polish].
Żurek, S. Jądro ciemności B. Huka. Cz. 1. URL: https://www.ksi.btx.pl/index.php/publikacje/1387-jadro-ciemnosci-b-huka-cz-1 [in Polish].
Zajączkowski, M. (2020). Wyważanie otwartych drzwi? Dywagacje Bogdana Huka o wspólnej polsko-ukraińskiej walce z reżimem komunistycznym w Polsce Lubelskiej. Kwartalnik Historyczny. 126/4. [in Polish]. DOI: https://doi.org/10.12775/KH.2019.126.4.05
Poliszczuk, W. (2008). Podręcznik nacjonalisty ukraińskiego: Polemika z książką Romana Wysockiego pt. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929—1939, Lublin, 2003. Materiały i studia z dziejów stosunków polsko-ukraińskich. Red. B. Grott. Kraków. [in Polish].
Kęsik, J. (2015). Wokół pisarstwa historycznego Romana Wysockiego. Przegląd Nauk Historycznych. 14/2. [in Polish]. DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.14.02.11
Woźniak, S. (2010). Igor Hałagida, Szpieg Watykanu. Kapłan Greckokatolicki Ks. Bazyli Hrynyk (1896—1977). Warszawa, 2008, ss. 648. Studies in History, Culture and Politics. 4. [in Polish]. DOI: https://doi.org/10.34768/ig.vi4.98
Motyka, G., Stryjek, T. & Zajączkowski, M. (2020). Międzynarodowe aspekty akcji „Wisła”. Warszawa. [in Polish].
